"Als we zo doorgaan zijn alle oceanen binnen 30 jaar dood"

Deze maand neemt Planet Watch u mee op een ontluisterende trip door de oceanen van de wereld. De reeks "Naar het einde van de zee" gaat over de belabberde toestand van onze zeeën en het effect daarvan op ons en onze toekomst. De jongste vijftig jaar is 90 procent van wat door de mens als eetbaar visbestand wordt aangezien gewoonweg verdwenen. Als we doorgaan op het huidige elan met vissen en vervuilen, dan zijn binnen dertig jaar alle oceanen dood.

Aan het opzet is een jaar gewerkt door de Planet Watch-redactie. Het is ons meest ambitieuze project tot nu toe. Het idee voor deze reeks kwam er toen HLN.BE vorig jaar in Montreal samenzat met David Suzuki. Suzuki (74) is een Canadees geneticus, in het wetenschappelijk milieu een begrip voor zijn onderzoek naar genetische mutaties. Hij heeft 22 eredoctoraten achter zijn naam. In 2001 ging hij op pensioen en besloot de rest van zijn leven te wijden aan het milieu. Zijn grootste talent is het begrijpbaar maken van complexe milieuvraagstukken voor een niet wetenschappelijk geschoold publiek.

De juiste man dus om te vragen wat de grootste bedreigingen voor het voortbestaan van de mens zijn. Suzuki kon er wel een paar bedenken, maar wat bovenaan zijn lijstje prijkte, was enigszins verrassend. "We moeten onmiddellijk stoppen met het plunderen van de oceanen. Het is het meest prangende probleem: we zijn er in amper vijftig jaar in geslaagd om 90 procent van de eetbare voorraden in onze zeeën weg te vissen."

Waarom?
Wat het volgens Suzuki ook tot het meest prangende probleem maakte, was het feit dat, in vergelijking met andere bedreigingen - door mensen veroorzaakte global warming om er maar één te noemen - het stoppen van de systematische overbevissing en het vervuilen van de oceanen eigenlijk de simpelste is om op te lossen. "Het is een uitdaging die we perfect aankunnen. Het vraagt alleen een beetje politieke wil en moed." Om zijn punt kracht bij te zetten somde Suzuki een lijstje van acht maatregelen op, die inderdaad haalbaar leken.

Simpel?
Twaalf maanden, duizenden pagina's research, verschillende expedities en tientallen interviews later zijn we niet meer zo zeker dat het allemaal zo simpel is.

Omdat we zelf landwezens zijn, die zoals bijvoorbeeld elke recreatieve duiker weet, niet gemaakt zijn om te overleven in de zee, is het moeilijk voor ons om te beseffen en in te schatten hoe belangrijk de gezondheid en biodiversiteit zijn van het lichaam water dat 71 procent van onze planeet beslaat.

Voeg daar nog aan toe dat de plundering van de biodiversiteit buiten ons zicht gebeurt. En, niet te onderschatten, onze neiging om in eerste instantie ons het lot aan te trekken van soortgenoten: zoogdieren, en bij voorkeur degene die niet al te agressief zijn. De walvis, om er maar één te noemen, zou waarschijnlijk al uitgeroeid zijn ondertussen, ware het niet dat er nog net op tijd gemobiliseerd werd om de soort te redden.

En dan is er dit, misschien wel het allerbelangrijkste obstakel: het is een globaal probleem, terwijl we nog steeds graag de relevantie van onze moeilijkheden inschatten op lokaal, familiair niveau. Zeedieren, maar ook de geïndustrialiseerde visserij, hebben lak aan grenzen, regeringen en andere institutionele indelingen. Het erkennen van globale problemen en een manier vinden om ze aan te pakken is dé uitdaging van de 21ste eeuw. Voorlopig bakken we er weinig van, de uitkomst en het verloop van de klimaatconferentie in Kopenhagen zijn een sprekend voorbeeld daarvan.

Wat u mag verwachten
Desalniettemin zijn er oplossingen en is er hoop. We hebben ons best gedaan om dat aspect in de reeks te verwerken. Maar laten we niet flauw doen: het probleem bestaat en zal niet zomaar weggaan. U krijgt aan de hand van voorbeelden, wetenschappelijke bevindingen en anecdotes een stand van zaken in de verschillende zeeën. De Noordzee en de Middellandse Zee zijn daar bij, maar vormen zeker niet de hoofdmoot. Want wat op uw bord belandt, komt zelden nog uit die zeeën.

Hoe gezond is vis?
De reeks gaat ook dieper in op iets wat u waarschijnlijk niet meteen wil weten: hoe (on)gezond vis op uw bord is en waarom. Dat was niet meteen het opzet, maar we werden er veelvuldig mee geconfronteerd, vooral tijdens ons onderzoek naar gekweekte vis.

Onze haaien
En tenslotte is er dit: HLN.BE koos bij de start van Planet Watch een project dat we steunen, namelijk het tot stand brengen van een groot marinereservaat (600.000 km2) in de Coral Sea, tussen Australië en Papoea-Nieuw-Guinea. We kozen daarvoor omdat het een realiseerbaar, concreet project is. De industriële visvangst is er nog niet van die aard dat een vangstverbod onhaalbaar is. En de Coral Sea is één van de weinige plekken op onze planeet waar de biodiversiteit nog niet extreem is aangetast.

Onze steun vertaalt zich in een aantal concrete projecten. Zo worden met door ons opgebracht geld haaien van computerchips voorzien. De data die dat oplevert, moeten een beter beeld geven van het gedrag van deze magnifieke dieren, onmisbaar in de voedselpiramide van de oceaan en straks waarschijnlijk verdwenen, want gedood à ratio van 150 miljoen per jaar door vissers.

De gegevens zijn ook belangrijk naar de legislatuur toe: beleid wordt niet gevoerd op anecdotes en zeemansverhalen. Politici hebben cijfers nodig. En het lijkt te werken. Australië staat erg dicht bij het uitroepen van de Coral Sea tot beschermd gebied. Toen we in september in Queensland gingen horen bij John Rumney en Richard Fitzpatrick, de bezielers van het project dat HLN.BE steunt, kregen we een uniek aanbod: "Waarom komen jullie niet mee met ons haaien taggen?" Drie maanden later was het zover. Een week lang doken we mee tussen de haaien in de Coral Sea, honderden kilometers van het vasteland. Een verslag van die expeditie leek ons ook thuis te horen in deze reportagereeks. (mvl)